Reflectie, een essentiële constante in een participatieproces

De participatiecirkel biedt handvatten en bouwblokken. Het helpt je op weg om participatie vorm te geven als ‘een leerproces, waarmee betrokkenheid, vertrouwen en draagvlak voor beslissingen wordt verkregen. Het gaat hierbij om open processen, waarin ruimte en tijd is voor het uitwisselen van meningen, het bouwen aan gedeelde visies en acties (co-creatie) en leren omgaan met verschillen.’ (VN-Kinderrechtencomité, Algemene Commentaar Nr.12).  

Maar de participatiecirkel biedt geen kant-en-klaar recept om aan participatieve beleidsvoering te doen. Het helpt om goede vragen te stelen op het juiste moment. In die zin is het in de eerste plaats een reflectietool. In dit artikel illustreren we de reflectieve insteek aan de hand van het concrete voorbeeld van het participatief voortraject van de Staten Generaal Armoede en Vrije Tijd. We maken daarbij telkens de brug naar een bepaald onderdeel van de participatiecirkel zelf. 

Dwaal af = ongekende variabelen in beeld krijgen

Het thema ‘een netwerk opbouwen’ kreeg veel aandacht tijdens de gesprekken. Waarbij het dan ging over het hebben van een vertrouwenspersoon, een vertrouwensrelatie en veilige en vertrouwde ruimte. Dat heeft ogenschijnlijk niet zo heel veel te maken met vrije tijd en armoede. Het gesprek kreeg een andere wending dan gepland.

Toch kan het interessant zijn om wat afstand van de initiële vraagstelling toe te laten. Uitzoomen laat toe om factoren in beeld te krijgen die anders ongekend dreigen te blijven, maar wel een wezenlijke impact kunnen hebben op de effectiviteit van het beleid dat je ontwikkelt.

↦ Stap 1 Participatiecirkel, bepalen van de maatschappelijke uitdaging.

Vastlopen =  bovenop de wegwijzer staan

Het stellen van prioriteiten tussen de thema’s bleek niet evident. Heet dat dan ‘vastlopen in veelheid aan meningen’ en geen gezamenlijke focus meer vinden [stap 1 participatiecirkel]. Een reëel ‘risico’ bij het participatief tewerk gaan?

Of is het net een eerste resultaat of inzicht? In dit voorbeeld is de moeilijkheid om te kiezen ook te lezen als bv. dat iedereen het eens is over de onderlinge verwevenheid van uitdagingen? Of als een aanwijzing dat er nog stemmen en perspectieven ontbreken? Benader de ervaren hindernissen als inzichtvolle wegwijzers.

↦ Stap 2 Participatiecirkel, bepalen van de doelgroep

Stap achteruit = vijf stappen vooruit

De titel van het event was al uitgesproken, maar het participatieve voortraject nodigde uit de woordkeuze te herzien. En dus, om enkele reeds gezette stappen bewust opnieuw te doorlopen.

Kinderen en jongeren gaven bv. aan dat ze niet graag hebben dat “armoede” gebruikt wordt als het over hun leven gaat. Dat woord staat net heel centraal in de titel van de Staten Generaal. Niet alle kinderen en jongeren ervaren dat ze in armoede leven. Ook wordt het als stigmatiserend ervaren. Tijdens de gesprekstafel werd nagedacht over welke verwoording het beter zou doen.

Een gesprek over de juiste terminologie lijkt op het eerste zicht op een stevige vertraging. Maar ook hier bleek het durven vertragen en afwijken van het plan veel winst op te leveren. Er ontstond een inhoudelijk gesprek, waarbij inzichten en ervaringen gedeeld werden die veel moeilijker aan bod komen in een gesprek met rechtstreekse, inhoudelijke vragen

↦ Stap 4 participatiecirkel, methodiek ontwerpen

Wil je graag ondergedompeld worden in de concrete vormgeving van een participatiemoment, in het artikel Praktische wegwijzers voor jouw participatieproces lees je hier meer over. 

En wie zal dat dan nog doen?

Er bleek wat taalverwarring te zijn. Vakjargon, holle en vage woorden, verdelend woordgebruik. Een verklarend lexicon werd naar voor geschoven als constructieve oplossing. Dan komt natuurlijk de vraag wie het opstellen van een lexicon op zich zal nemen.

Wat op het eerste zicht meer werk lijkt (en is!), kan mooie opportuniteiten bieden voor participatie. In dit voorbeeld is een lexicon immers niet louter een lexicon.  Gedeelde taal zoeken en gepaste woorden naar voor mogen schuiven is een sterke vorm van participatie en verhoogt de kans aanzienlijk dat je meer bereik zal hebben omdat meer mensen zich herkennen in de woordkeuze.  

Extra tijd investeren in wat slechts zijsporen lijken, biedt kansen om eigenaarschap te delen en de doelgroep te betrekken.

↦ Stap 2 participatiecirkel, doelgroep betrekken

Doel  = ‘pretext’*

Het lexicon werd (nog) niet uitgewerkt. Maar stel… dat een extra traject wordt opgestart in de aanloop van de Staten Generaal waarbij de verschillende stakeholders samen op zoek gaan naar gedeeld woordgebruik waarin iedereen zich kan herkennen.

In dat geval laat het voorbeeld van het lexicon zien dat door voortrajecten te organiseren je kansen schept dat nieuwe situaties ontstaan. situaties waarin bijvoorbeeld:

• je het gesprek kan verdiepen en gelijkwaardig kan samenwerken  

• een niet vooraf gestructureerde ruimte ontstaat, waarin we ons anders, meer gelijkwaardig kunnen verhouden ten opzichte van elkaar

• je op weg naar een participatief co-creatief event, al volop aan co-creatie doet op een participatieve manier

Een voortraject biedt ruimte om extra trajecten op te zetten, waardoor je op weg naar je doel, je doel al realiseert. Het event wordt dan zowat een voorwendsel* om voortrajecten te kunnen lopen. De bestemming, die wel de reden vormt om actie te ondernemen, maar die je bij wijze van spreken niet hoeft te bereiken om alles te bereiken dat je op weg naar de bestemming al duurzamer realiseert.

(*‘Voorwendsel’ heeft in het Nederlands een wat negatieve bijklank, het Engelse ‘pretext’ is neutraler).

↦ Stap 3 participatiecirkel, uittekenen van het proces

↦ Stap 5 participatiecirkel, effect van proces