Wat is de impact van de coronamaatregelen op Vlaamse en Brusselse kinderen, jongeren en jongvolwassenen? Met die vraag gingen we samen met het Jeugdonderzoeksplatform (JOP) aan de slag. Aan de hand van een overkoepelende analyse van academisch onderzoek, maar ook onderzoek en bevragingen vanuit het maatschappelijke middenveld, brachten we meer dan 100 onderzoeken in beeld in een overzichtsstudie.
De coronapandemie: druk op kinderrechten
Wij maakten een overzichtsstudie over de impact van de coronamaatregelen
De impact op kinderrechten
Het is duidelijk uit de overzichtsstudie dat er een impact is van de coronamaatregelen op de leefwereld van kinderen, jongeren en jongvolwassenen en bijgevolg ook op kinderrechten. Of deze impact al dan niet een schending van die rechten betekende, was geen onderdeel van de analyse. In de overzichtsstudie wordt geen onderzoek gedaan naar de legaliteit, noodzakelijkheid, effectiviteit of proportionaliteit van de coronamaatregelen. Elke maatregel dient in verhouding te staan tot het gezondheidsrisico, de kennis die er was op dat moment en vanuit de belangen van kinderen en jongeren als eerste overweging.
Link met het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind (IVRK)
In wat volgt lees je een aantal kinderrechten uit het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind (IVRK) gekoppeld aan bevindingen uit de studie. Uit de studie blijkt namelijk dat de coronamaatregelen een impact hadden op kinderrechten en zo kinderrechten onder druk zetten.
Het recht op non-discriminatie (artikel 2 IVRK)
De coronamaatregelen hadden een negatievere impact op kinderen, jongeren en jongvolwassenen die zich vóór de pandemie al in kwetsbare situaties bevonden.
Sommige kwetsbare situaties ontstonden ook door genomen maatregelen tijdens de coronapandemie.
De versnelde digitalisering zorgde voor een versterking en leidde tot nieuwe ongelijkheden.
Het belang van het kind (artikel 3 IVRK)
In het begin van de pandemie gaven kinderen, jongeren en jongvolwassenen aan dat ze zich soms vergeten voelden.
Dit geldt in het bijzonder voor zij die doorgaans al moeilijk te bereiken zijn.
Het recht op leven en ontwikkeling (artikel 6 IVRK)
Bepaalde levensnoodzakelijke zorg werd uitgesteld in het begin van de pandemie, bv. transplantaties.
Het recht op je mening te geven en gehoord te worden (artikel 12 IVRK)
Kinderen en jongeren gaven aan dat ze niet mochten meepraten over hoe ze omgingen met de COVID-19-maatregelen in het begin van de pandemie. Als ze mochten meepraten, hadden ze het gevoel dat hun mening niet serieus genomen werd.
Het recht op bescherming tegen geweld, mishandeling en verwaarlozing (artikel 19 IVRK)
Beschermende factoren tegen kindermishandeling vielen weg tijdens de pandemie. Zo was er minder sociale steun en vrijetijdsbesteding. Daarnaast leidde het sluiten van scholen in de eerste lockdown waarschijnlijk tot meer kindermishandeling. Heel wat risicofactoren, zoals stress, financiële problemen en gebrekkige toegang tot hulp, namen toe.
Het recht op gezondheid en gezondheidszorg (artikel 24 IVRK)
De uitgestelde zorg als gevolg van de coronamaatregelen is een reden tot bezorgdheid voor wat het recht op toegang tot gezondheidszorg betreft en het recht op de hoogst mogelijke graad van gezondheid.
Er werd meer gebruik gemaakt van gezondheidszorg op afstand met zowel positieve als negatieve gevolgen. Deze is bijvoorbeeld toegankelijker voor personen met autisme.
Het recht op onderwijs (artikel 28 IVRK)
Op onderwijs was de negatieve impact van de coronamaatregelen groot.
Het sluiten van de scholen en het inzetten op digitaal onderwijs had een impact op de toegang tot kwaliteitsvol onderwijs. Enkele redenen hiervoor waren: geen stabiele toegang tot het internet, onvoldoende materiaal, gebrek aan een rustige ruimte, onaangepaste lessen of minder steun van ouders.
Bestaande onderwijsongelijkheid werd versterkt en inclusief onderwijs stond nog meer onder druk.
Het sluiten van scholen leidde tot leerachterstand.
Het recht op vrije tijd, spel en recreatie (artikel 31 IVRK)
In het begin van de coronapandemie werden bepaalde publieke ruimtes, zoals speeltuinen, afgesloten. Kinderen en jongeren gaven aan dat ze soms niet naar buiten wilden omdat ze geen negatieve reactie wilden of omdat ze geen goede plek meer hadden.
Niet voor alle maatregelen is onderzoek beschikbaar, waardoor het moeilijk is om de impact op de rechten van het kind in te schatten. De coronamaatregelen zorgden bijvoorbeeld, zeker in het begin van de pandemie, voor een gestegen digitale invulling van vrijetijdsbesteding, sociale contacten en onderwijs. Uit de geanalyseerde onderzoeken is de impact van deze digitale invulling op kinderrechten, en meer specifiek op het recht op privacy, onduidelijk. Over sommige onderwerpen, zoals het gebruik van het virtueel sportaanbod, en bij uitbreiding e-sports, is er weinig onderzoek gebeurd. De impact van het stijgend gebruik van e-sports tijdens de pandemie op kinderrechten, zoals het recht op spel en het verbod op kinderarbeid, blijft dan ook onbepaald.
De coronapandemie versterkt ongelijkheden
In het begin van de pandemie werd soms gesteld dat de COVID-pandemie een grote gelijkmaker is: iedereen kan er namelijk ziek van worden. Uit de overzichtsstudie blijkt echter dat dit niet het geval is. De coronapandemie versterkte ongelijkheden en moeilijkheden die al bestonden voor de pandemie.
De rechten van kinderen en jongeren op verschillende levensdomeinen kwamen door de coronamaatregelen onder druk te staan. De inzichten uit de onderzoeken zijn dan ook een wake-up call om bepaalde tekortkomingen, zoals wachtlijsten voor psychosociale hulp van kinderen en jongeren, structureel aan te pakken en zo kinderrechten te versterken.