Burgerparticipatie, ook een zaak van kinderen en jongeren

Wie de actualiteit volgt, wil mogelijks actie ondernemen. De klimaatcrisis, thuisloosheid en oorlog in Oekraïne, Soedan en Gaza zijn maar enkele van de complexe uitdagingen en gebeurtenissen die ons wakker houden. Er zijn ook altijd kinderen bij betrokken en zij dragen - vaak in disproportioneel grote mate - de gevolgen mee.

Direct getroffen of indirect geraakt, kinderen en jongeren zijn evenwaardig uitgedaagd om zich te positioneren ten opzichte van gebeurtenissen. Waar dit voor volwassenen een zoeken is, is dat het voor kinderen ook.

We staan even stil bij wat de termen ‘burgerschap’ en ‘burgerparticipatie’ ons vertellen over hoe dat bewogen zijn op verschillende manieren vertaald wordt in actie.

Wat is burgerschap?

Als politiek concept

Als politiek concept verwijst ‘burgerschap’ naar de burger als subject met burgerlijke, politieke en sociale rechten. Burgerschap als politiek concept is voornamelijk verbonden aan nationaliteit en dus redelijk afgebakend.

Als activiteit

Burgerschap als activiteit verwijst naar de deelname van een persoon aan het democratische proces, de vormgeving en het functioneren van de samenleving. Dit wordt ook ‘burgerparticipatie’ genoemd. Burgerparticipatie gaat over de manieren waarop individuen zich verhouden tot anderen, instituties, autoriteiten en gemeenschappen, en daarmee indirect ook over omgaan met verschillen, diversiteit, sociale cohesie en solidariteit.

Burgerparticipatie kan verder ingedeeld worden in politieke en civiele burgerparticipatie.

• Politieke burgerparticipatie zijn activiteiten die overheidsacties beïnvloeden. Bijvoorbeeld verkiezingen, het lidmaatschap van een politieke partij, het tekenen van een petitie, contact met een ambtenaar, deelnemen aan een hoorzitting, enz.

• Civiele burgerparticipatie zijn activiteiten die burgers, alleen of samen met andere burgers, ondernemen om zelf maatschappelijke problemen en kwesties aan te pakken. Deze vorm van burgerparticipatie is dus niet gericht op de politieke besluitvorming.

Burgerparticipatie is globaal en onbegrensd van aard. Je solidariteitsgevoel of de sociale taak om maatschappelijk verantwoord te handelen, is niet beperkt tot gebeurtenissen die verbonden zijn met je eigen nationaliteit.  Zodra je weet hebt van wat anderen doen of ervaren kan je niet anders dan je er op een of andere manier toe te verhouden. Zo is de keuze om niet te handelen eveneens een gekozen verhouding.

Ook kinderen zijn volwaardige burgers

KeKi pleit er voor dat ook voor kinderen, als volwaardige burgers, deze rechten gewaarborgd en beschermd moeten worden. Ook kinderen en jongeren nemen deel aan de vormgeving en het functioneren van de samenleving. Van jongs af aan komen we met met anderen in aanraking en worden we uitgedaagd ons in die verhouding te positioneren.

KeKi streeft ernaar de positie van kinderen en jongeren in de samenleving te erkennen en te versterken. De wil om actief vorm te geven aan de samenleving wordt niet door leeftijd bepaald, het recht daarop evenmin. 

Als burgerschap onder druk staat, zijn met name kinderen extra kwetsbaar.

Burgerschap - als het hebben van burgerrechten, sociale en politieke rechten - is geen statische verworvenheid. In conflictsituaties wordt extra duidelijk dat bijvoorbeeld recht op leven, veiligheid of fysieke en mentale integriteit, zaken zijn die om voortdurende inspanningen vragen om te worden gerealiseerd, gewaarborgd en beschermd. Dat is extra duidelijk in bijvoorbeeld oorlogen, maar rechten actief implementeren vraagt overal om alertheid en continue inzet.

Als burgerschap onder druk staat, zijn met name kinderen extra kwetsbaar. Denk aan het risico op staatloosheid, het niet geregistreerd worden bij geboorte en niet verwerven van een nationaliteit wanneer je geboren wordt tijdens een internationaal conflict waarbij je overheid betrokken is.  Maar ook bij het niet mogen meespreken van jongeren en kinderen over zaken die hun leefwereld aanbelangen, of het niet beschermd worden tegen ongelijke behandeling, staat hun burgerschap onder druk.

Manieren om aan burgerparticipatie te doen

Er zijn veel manieren om op een politieke of civiele manier aan burgerparticipatie te doen. We geven enkele voorbeelden.

Politieke burgerparticipatie

• Stuur een brief aan minister, burgemeester, schepen, kabinet of administratie van de bevoegde overheid.

• Stel een parlementaire vraag via een volksvertegenwoordiger.

• Heb je een klacht over het Vlaamse beleid, een vraag om het beleid of een decreet te veranderen of een ander concreet voorstel, dan kan je een verzoekschrift (brief) of een petitie indienen bij de voorzitter van het Vlaams Parlement.

• Sluit je aan of ondersteun organisaties die beleidsadvies uitbrengen of aan beleidsbeïnvloeding doen: bv. www.VlaamseJeugdraad.be of www.vlaamsvredesinstituut.eu .

• Span een rechtszaak aan tegen een bevoegde overheid (bv. www.klimaatzaak.eu of www.vredesactie.be/).

• Start een petitie (bv. via www.petitie.be ) op of teken de petitie van organisaties die opkomen voor burgerrechten (bv. Amnesty International, Vluchtelingenwerk Vlaanderen …).

• Bouw coalities of verbind je met bestaande samenwerkingen. Wie is met het probleem bezig? Zijn er lobbygroepen, NGO’s, of vzw’s tot wie je je kan richten? … Je zult wellicht andere partners moeten zoeken als het probleem zich bevindt op (supra)nationaal, regionaal of lokaal niveau. Maar richt je ook op het niveau waar jij de oplossingen ziet. Heb jij vooral ideeën voor concrete, kleinschalige oplossingen, mik dan ook op dat niveau voor de samenwerking. 

 Civiele burgerparticipatie

• Schrijf een open brief. 

• Schrijf een opinie in de media. Social media zijn daarvoor zeer laagdrempelig, kies goede # en @ om gezien en gelezen te worden. Focus en herhaal je boodschap. Opvallen in de stroom van berichten en posts is niet makkelijk, maar door herhaling bouw je geloofwaardigheid, bekendheid en zichtbaarheid op.

• Wees zichtbaar! Met je ideeën en opinie, maar vooral met je daden. Actie inspireert op vele manieren. Het toont daadkracht, hoop, concrete uitwerking, misschien ook het betrokken netwerk …

• Er is groeiende aandacht voor ondersteuning van kinderen en jongeren om aan politieke burgerparticipatie te doen. Met KeKi zijn we zelf bv. betrokken in Platform C (lokaal), Reflector 2.0 (regionaal) en Eurochild (internationaal).

• We hopen dat de blik op kinderen, de erkenning van hun volwaardig burgerschap, die daarin aanwezig is ertoe bijdraagt dat ook de ruimte voor hun civiele burgerparticipatie vergroot. Zodat kinderen en jongeren die zelf het heft in handen nemen om de maatschappij mee te vormen, daarvoor de ruimte te hebben en hun activiteiten niet worden weggezet als ordeverstorend, asociaal of ongepast.

Nog ideeën, aanvullingen? Inspiratie opgedaan en ga jij aan de slag? Laat het zeker weten.