Het hervormde seksueel strafrecht: een inkijk
Sinds 1 juni 2022 is het hervormde seksueel strafrecht van toepassing in België. Sensoa organiseerde in februari een online infosessie en wij waren aanwezig.
Impact op de leefwereld van kinderen en jongeren
KeKi sloot aan bij de online infosessie omdat de hervormingen ook een impact hebben op de leefwereld van kinderen en jongeren. Dit namen we ook al op in ons eerder onderzoek dat we deden voor de Fundamental Rights Agency (FRA) in het kader van het Belgische Fundamental Rights Report van 2023.
Wat is er gewijzigd?
We lichten enkele voorbeelden uit die een specifieke impact hebben op kinderen en jongeren.
Wettelijke leeftijd toestemming tot seksuele handelingen
De seksuele meerderjarigheid blijft 16 jaar voor het toestemming kunnen geven tot seksuele handelingen. In het hervormde strafrecht is er een uitzondering opgenomen. Jongeren vanaf 14 jaar kunnen toestemming geven als er een maximum leeftijdsverschil is van drie jaar. Uit cijfers van 2018 van Sensoa blijkt dat 18.3% van de meisjes tussen 14 en 16 jaar al ervaring had met geslachtsgemeenschap en 21.1% van de jongens tussen 14 en 16 jaar.
Er werd extra bescherming ingevoerd: jongeren kunnen niet toestemmen tot seksuele handelingen met dichte verwanten of personen met gezag, een positie van vertrouwen of invloed. Ze kunnen ook niet toestemmen tot prostitutie.
Sexting tussen jongeren van 16 tot 18 jaar kan als er toestemming is. Dit sluit beter aan bij de realiteit van jongeren. Uit Apestaartjaren (2022) blijkt dat 7% van de jongeren in het secundair onderwijs de voorbije twee maanden een seksueel getinte foto van zichzelf maakte. 21% van deze jongeren verstuurden de foto’s één keer, 27% enkele keren of wekelijks. Vóór de hervormingen was het bezit of delen van beelden van -18-jarigen strafbaar, ook tussen jongeren.
Seksuele uitbuiting
Grooming wordt gedefinieerd als het benaderen van een minderjarige voor seksuele doeleinden. Dit kan zowel online als offline. Vroeger werd dit voornamelijk beperkt tot online activiteiten. Er moet wel een ontmoeting zijn voordat de handeling effectief strafbaar wordt. Een seksueel gesprek tussen een jongere en een volwassene is niet strafbaar. Evenmin is het strafbaar om een concreet uur en dag af te spreken als de afspraak niet effectief plaatsvindt.
De term ‘kinderpornografie’ verdwijnt en wordt vervangen door ‘beelden van seksueel misbruik’. En dat is een goede zaak. Beelden van seksueel misbruik van kinderen is het resultaat van het dwingen, uitbuiten en misbruiken van kinderen. Het gebruik van de term ‘kinderpornografie’ impliceert dat het een subcategorie is van juridisch aanvaardbare pornografie, en niet een vorm van kindermisbruik.
Zoals eerder aangehaald is het delen van beeldmateriaal tussen jongeren met toestemming wel toegelaten. Hoe dit zal toegepast worden is nog onduidelijk. Zo kunnen jongeren van 16 en 17 seksueel getinte beelden delen met elkaar. Volgens de wet zou het echter strafbaar zijn om deze beelden nog te bezitten eenmaal één van de jongeren 18 jaar is.
Strafmaten
Verschillende strafmaten van misdrijven werden verzwaard.
Voor ernstige seksuele misdrijven tegen kinderen en jongeren wordt de verjaringstermijn afgeschaft. Deze misdrijven worden toegevoegd aan artikel 21bis Voorafgaande Titel Wetboek Strafvordering. De andere onverjaarbare misdrijven in dit artikel zijn misdaden tegen de mensheid, oorlogsmisdaden en genocide.
Beroep bij het Grondwettelijk Hof
De vzw’s « Ligue des droits humains » en « Association Syndicale des Magistrats » stelden een beroep in bij het Grondwettelijk Hof naar aanleiding van de onverjaarbaarheid van ernstige seksuele misdrijven tegen kinderen en jongeren. Zij vonden dat de wetten die seksuele misdrijven op minderjarigen onverjaarbaar maken, vernietigd moesten worden. Dit zou namelijk het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie, samen gelezen met het recht op een eerlijk proces, schenden doordat er een verschil is tussen de onverjaarbaarheid van seksuele misdrijven op minderjarigen en de verjaarbaarheid van seksuele misdrijven op meerderjarigen of niet-seksuele misdrijven.
Het Grondwettelijk Hof verwerpt het beroep. De onverjaarbaarheid blijft dus bestaan. Ze stellen in hun persbericht:
“De onverjaarbaarheid steunt op een dubbel criterium: seksuele karakter van het misdrijf en de minderjarigheid van het slachtoffer. Het Hof oordeelt dat dit dubbel criterium objectief en pertinent is. De situatie van de minderjarige slachtoffers van seksuele misdrijven is immers in vele opzichten uniek. Wegens hun jonge leeftijd en het traumatiserende aspect van een aantasting van hun seksuele integriteit kan een aanzienlijke termijn voor hen noodzakelijk zijn om zich bewust te worden van de ernst van de feiten en die ook aan te klagen. Ten slotte oordeelt het Hof dat de bestreden wetten geen onevenredige gevolgen hebben voor het recht op een eerlijk proces.”
Benieuwd naar het vervolg
We juichen toe dat de hervormingen van het seksueel strafrecht meer rekening houden met kinderen en jongeren. Zo is er meer flexibiliteit wat de seksuele meerderjarigheid en sexting betreft. Het is wel vreemd dat beide leeftijden niet zijn gelijkgesteld. Sensoa geeft ook aan dat er meer aandacht is voor het niet strafbaar stellen van niet-problematisch gedrag, zoals sexting.
We zijn benieuwd naar de impact van de hervormingen in de praktijk. Sensoa gaf aan dat ze vrezen dat de strafmaten niet door alle rechters gevolgd zullen worden. Daarnaast zijn sommige elementen van de hervorming nog niet concreet ingevuld. Zo is het onduidelijk wat het begrip ‘seksuele handeling’ precies inhoudt. Dit zal toekomstige rechtspraak moeten uitwijzen.
In het kader van een studentenopdracht ‘legal design’ bij de UGent gingen studenten aan de slag met deze inhoud. Ze maakten een poster:
Download: Poster Seksuele meerderjarigheid bij jongeren