We komen dagelijks op heel verschillende manieren met kinderen en jongeren in aanraking. Maar hoe kijken we naar kinderen en jongeren en hoe denken we over hen? Nadenken over jouw beeld van kinderen en jongeren, ook wel je ‘kindbeeld’ genoemd, is van belang. Het heeft een impact op de manier waarop we met kinderen en jongeren omgaan.
je wordt geconfronteerd met een uitdagende situatie waarbij een kind of jongere betrokken is. Waar focus je op?
Ik ga alles voor dit kind/deze jongere doen en zal veel overnemen. Ik wil dit kind/deze jongere vooral beschermen.
Ik wil dit kind/deze jongere een actieve rol geven. Ik geloof dat het kind/de jongere veel in zijn mars heeft om deze situatie zelf aan te pakken.
En welke ideeën over de kinderen en jongeren roepen volgende beelden op?
In de literatuur zien we vooral kindbeelden die op bescherming gebaseerd zijn en kindbeelden die vertrekken vanuit actorschap.
Een kindbeeld dat focust op bescherming beschrijft het kind als ‘nog niet af’ en baseert zich hoofdzakelijk op de kwetsbaarheid en afhankelijkheid van kinderen en jongeren. Volgens dit kindbeeld zullen kinderen en jongeren pas in de toekomst ‘volwaardig’ zijn om verantwoordelijkheid te dragen en beslissingen te maken.
Bij het kindbeeld dat focust op actorschap zien we kinderen en jongeren als burgers die, net als vele volwassenen, een vorm van keuzevrijheid en verantwoordelijkheid bezitten. Dit kindbeeld gaat uit van wat in het hier en nu voor kinderen en jongeren telt.
Zelden gaat het om een of-of verhaal. Afhankelijk van de concrete situatie, jouw visie … of de context neig je meer naar het ene of het andere kindbeeld.
Het kinderrechtenperspectief stelt een verbindend kindbeeld voorop waar beide aspecten een plaats moeten krijgen: zowel bescherming als actorschap.
Het kind is ...
een volwaardige medeburger met rechten die actief kan participeren aan de maatschappij.
een persoon die zorg, aandacht en bescherming nodig heeft waar moet en kan.
Een kinderrechtenperspectief vertrekt vanuit een kindbeeld dat vertrouwt in wat kinderen kunnen, en hen ondersteunt in wat ze (nog) niet kunnen.
Hoe we de wereld rondom ons ervaren en benoemen wordt beïnvloed door de normen en waarden die gelden voor jou als individu en in de maatschappij.
Uit onderzoek en ervaringen vanuit KeKi merken we dat er over kinderen en jongeren heersende veronderstellingen en ideeën bestaan in de samenleving: kinderen en jongeren worden vaak als schattig, speels, creatief, impulsief, dromerig en niet verantwoordelijk beschreven. Volwassenen worden daarnaast vaak als verantwoordelijk, ervaren, ernstig en beheerst beschreven.
Verschillende zaken hebben invloed op ons kindbeeld:
Kindbeelden veranderen doorheen de tijd. Zo bestond de kindertijd, als een unieke en afgebakende periode voor je volwassen wordt, niet in de 16e eeuw. Kinderen waren zowel op juridisch als sociaal vlak volledig afhankelijk van hun ouders, zonder hun eigen status en rechten.
Kindbeelden kunnen ook verschillen binnen specifieke bevolkingsgroepen, individuen of organisaties die op eenzelfde plaats en tijd samenleven. Zo kan de directie van een school bijvoorbeeld een heel ander kindbeeld hanteren dan de leerkrachten. Of denk je thuis anders over je kinderen en jongeren, dan je partner.
Kindbeelden hangen ook af van de plek waar je woont of opgroeit. Zo hebben culturen een specifiek beeld over de plek en de rol van kinderen en jongeren.
Bovendien kan het kindbeeld van één individu afhankelijk van de context of situatie verschillen. Op je werk verwijs je naar "ongehoorzame rakkers die alleen met hun telefoon bezig zijn", terwijl je eigen kinderen "echte schatjes" zijn en je kinderen op straat ziet als “uitgebuite kinderen".
Ook een eigen ervaring heeft impact op je kindbeeld, zoals de geboorte van je kind of een betekenisvolle ontmoeting met jongeren.
Kindbeelden zijn dikwijls gebaseerd op kinderen en jongeren die de norm representeren. Naast het vertrekken vanuit een verbindend kindbeeld, is het ook belangrijk om oog te hebben voor de diversiteit onder kinderen en jongeren.
De identiteit van kinderen en jongeren wordt niet enkel bepaald door leeftijd. Ook eigenschappen zoals bijvoorbeeld gender, etnische achtergrond, klasse, seksuele geaardheid, leeftijd en handicap bepalen die identiteit.
Kinderen en jongeren worden nog te vaak enkel vanuit één identiteit benaderd. Bijvoorbeeld
kinderen tussen 6 en 12 jaar
jongeren met een migratieachtergrond
jongeren in een rolstoel
...
In realiteit zijn verschillende elementen verbonden met elkaar. Zo zal je migratieachtergrond bijvoorbeeld invloed hebben op hoe je je beperking ervaart.
Het intersectioneel perspectief of kruispuntdenken maakt deze kruising van kenmerken visueel. De combinatie bepaalt iemands maatschappelijke positie in de maatschappij en privilege of discriminatie.
Door slechts op één factor te focussen bestaat het risico dat bepaalde schendingen van rechten, zoals bijvoorbeeld op basis van geslacht, seksuele geaardheid, etniciteit of sociale afkomst, niet of minder zichtbaar zijn of gezien worden.
Soms zijn kindbeelden expliciet, bijvoorbeeld in de manier waarop we over kinderen en jongeren spreken, maar meestal zijn ze impliciet aanwezig. Om je bewust te worden van je eigen kindbeeld geven we enkele vragen mee. Bekijk ze samen met anderen en ontdek waar de verschillen en gelijkenissen zitten.
Wat kunnen kinderen en jongeren volgens jou? Wat kunnen ze niet?
Moeten kinderen en jongeren in de eerste plaats beschermd worden, of moeten ze kansen krijgen om te participeren? Waarom?
Welke plaats geef jij aan kinderen en jongeren in de samenleving?
Hoeveel ruimte geef jij aan kinderen en jongeren?
Hoeveel ruimte is er voor kinderen en jongeren om fouten te maken?
Wat is jouw beeld van een 'goede' kindertijd, een ‘goede’ jeugd?
Welke factoren of belangrijke levenservaringen hebben bijgedragen aan het vormen van jouw waarden over kinderen, jongeren en familie?
Kenniscentrum Kinderrechten (KeKi), Beleidsparticipatie van kinderen en jongeren, beleidsadviezen van 2015 en 2016
Kenniscentrum Kinderrechten (KeKi), Een intersectionele bril op kinderrechten in Vlaanderen, beleidsadvies 2020
Hemrica, J. & Heyting, F. Tacit notions of childhood. An analysis of discourse about child participation in decision-making regarding arrangements in case of parental divorce, Childhood 11(4) (2004): 449–468.
Vanobbergen, B. (2014), Het kind van onze dromen. Lannoo Campus: Leuven.
Hemrica, J. and F. Heyting, “Tacit notions of childhood. An analysis of discourse about child participation in decision-making regarding arrangements in case of parental divorce’”, Childhood 11(4) (2004): 449–468.
Hanson, K. & Lundy, L., (2017). Does Exactly What it Says on the Tin? A Critical Analysis and Alternative Conceptualisation of the So-called “General Principles” of the Convention on the Rights of the Child.
H. Kosher, ‘The history of children’s Rights’ in Children’s Rights and Social Work, Springer, 2018
Reynaert, D., Desmet, E., Lembrechts, S. & W. Vandenhole (2015). Introduction – A Critical Approach to Children’s Rights. In: W. Vandenhole, E. Desmet, D. Reynaert & S. Lembrechts (Eds.), Routledge International Handbook of Children’s Rights Studies. New York: Routledge, pp. 1–23.
De 14 assen van Identiteitsvorming volgens Helma Lutz (2002) uit de Handleiding Intersectioneel denken van ella (2014)
