• Kennisartikel
  • Belang van het kind
Type:
  • Kennisartikel
Thema:
  • Belang van het kind

In het belang van het kind: wat betekent het in het Kinderrechtenverdrag?

In alle beslissingen die worden genomen voor en over kinderen en jongeren moet het belang van het kind een eerste overweging vormen. Denk maar aan de afwegingen bij een echtscheiding. Wie voedt het kind of de kinderen verder op? Wie betaalt hun kleren? Bij wie verblijven ze gedurende de week of in het weekend? In het beste geval komen de ouders gezamenlijk tot een beslissing. Anders neemt de rechter namens de ouders en vooral in het belang van het kind of de kinderen een beslissing. De rechter kan hierbij afwijken van de wil van de ouders, als deze beslissing is ingegeven en gemotiveerd door het belang van het kind.

Het belang van het kind is opgenomen in artikel 3.1 van het Kinderrechtenverdrag. Het belangenprincipe komt ook voor in heel wat andere verdragsartikelen. Denk maar aan scheiding van kind en ouder (artikel 9), gezinshereniging (artikel 10), ouderlijke verantwoordelijkheid (artikel 18) en plaatsvervangende zorg voor kinderen zonder ouders (artikel 20).

In dit artikel focussen we op de betekenis van het belang van het kind in artikel 3.1 van het Kinderrechtenverdrag .

Een basisprincipe van het Kinderrechtenverdrag

Het VN-Kinderrechtencomité duidt het belang van het kind aan als één van de vier basisprincipes van het Kinderrechtenverdrag. Deze basisprincipes vormen de rode draad doorheen de interpretatie en uitvoering van het Kinderrechtenverdrag. Naast het belang van het kind (Artikel 3.1), zijn dit de andere basisprincipes:

  • het principe van non-discriminatie (artikel 2)

  • het recht op leven, overleven en ontwikkeling (artikel 6)

  • het recht op participatie (artikel 12).

Artikel 3.1 onder de loep

“Bij alle maatregelen betreffende kinderen, ongeacht of deze worden genomen door publieke en private gezondheids- en welzijnsorganisaties, rechterlijke instanties, bestuurlijke overheden of wetgevende lichamen, vormen de belangen van het kind de eerste overweging.” (artikel 3.1 IVRK).

  • Bij alle maatregelen = bij alle voorstellen, beslissingen, procedures en diensten. Het belang van het kind moet altijd worden toegepast, maar niet bij elke beslissing of procedure moet dit even formeel gebeuren. Zo vereisen de dagelijkse beslissingen van onder meer ouders, jeugdwerkers en leerkrachten geen formele toepassing.

  • Betreffende kinderen = Het belang van het kind is van toepassing op alle personen jonger dan 18 jaar. Het kan gaan over:

    • een kind of een jongere (individueel),

    • een groep kinderen of jongeren (bv. kinderen die wonen in hetzelfde gezin, jongeren in migratie) of

    • kinderen of jongeren algemeen (bv. kinderen in Vlaanderen).

  • Publieke en private gezondheids- en welzijnsorganisaties = alle organisaties waarvan het werk een impact heeft op kinderen en jongeren. Denk bijvoorbeeld aan Awel vzw (privaat) of organisaties voor bijzondere jeugdzorg (publiek). Deze begrippen mogen evenwel niet te eng worden geïnterpreteerd of worden beperkt tot sociale organisaties in de strikte zin van het woord. Ouders en opvoedingsverantwoordelijken worden bijvoorbeeld niet expliciet genoemd in Artikel 3, maar het belang van het kind is wel “hun allereerste zorg” (zie onder meer Artikel 9, 18 en 20).

  • Rechterlijke instanties = alle gerechtelijke instanties en procedures, bijvoorbeeld de familierechtbank of een echtscheidingsprocedure.

  • Bestuurlijke overheden = alle bestuurlijke autoriteiten die een invloed hebben op kinderen en jongeren, zoals onderwijs, zorg, milieu en asiel. Dit gaat over verschillende bestuurlijke niveaus: federaal, Vlaams en lokaal. Denk aan het Agentschap Opgroeien, dat impact heeft op de invulling van onder andere kinderopvang of een dienst Ruimtelijke Planning van een lokaal bestuur, die nadenkt over de invulling van een woongebied.

  • Wetgevende lichamen = alle regelgevingen, wetgevingen en internationale handels- of vredesverdragen die een invloed uitoefenen op kinderen en jongeren. Denk bijvoorbeeld aan het Decreet Vernieuwd Jeugd- en Kinderrechtenbeleid en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.

  • De belangen van het kind vormen een eerste overweging = wanneer meerdere belangen in het spel zijn, komt het belang van het kind altijd op de eerste plaats. Dit is een juridische verplichting en vereist bereidwilligheid om deze belangen voorop te stellen.

Het belang van het kind is meer dan ‘het beste’ voor het kind

In 2013 bracht het VN-Kinderrechtencomité de Algemene Commentaar nr. 14 uit met een aanbeveling over hoe het belang van het kind moet worden begrepen. Hierbinnen wordt gesproken over drie dimensies. Deze drie dimensies vormen een belangrijke definitie van het belang van het kind: het belang van het kind is een rechtsbeginsel , recht en procedureregel.

De Algemene Commentaar nr. 14 maakt zo duidelijk dat het belang van het kind meer is dan een manier om het kind te beschermen. Het is een recht dat bijdraagt tot het beoordelen wat in het belang is van het kind, met alle gevolgen eraan verbonden. Zo is het bijvoorbeeld niet vrijblijvend om een beslissing te nemen in het belang van het kind. Het is een recht en daarom ook een verplichting om het belang van het kind als een eerste overweging mee te nemen.

Het belang van het kind is meer dan alleen een beslissing nemen op basis van objectieve criteria. De maatschappelijke betekenis ervan is ook belangrijk. Dit wordt mee bepaald door het kindbeeld: concrete, vaak onbewuste, overtuigingen of vooroordelen beïnvloeden voor een groot deel de beslissingen die we maken. Denk aan een situatie in het verleden: Wat is jouw beeld van een goede kindertijd of jeugd? In welke mate sluit dit aan of staat dit haaks op de situatie van het kind of de jongere betrokken bij de beslissing? Op welke manier bepaalt dit jouw positie of standpunt? Een voortdurend bewustzijn van de positie van kinderen en jongeren, evenals kritische reflectie over het eigen achterliggend kindbeeld is bij het overwegen van een beslissing noodzakelijk.

Accordingly, the child’s best interests are not what I consider best for a child but what, objectively, secures for the child both the full and effective realisation of all the rights secured in the convention, and his or her overall development.

Jorge Cardona Llorens

Rekbaar én bijgevolg inzetbaar

Artikel 3.1 van het Kinderrechtenverdrag en de Algemene Commentaar nr. 14 geven inzicht in het begrip van het belang van het kind. Het belang van het kind is één van de meest ruime en complexe begrippen in het Kinderrechtenverdrag. Het is een flexibel begrip dat voortdurend in evolutie is . Denk maar aan: Wat zijn de noden en behoeften op dit moment? En in de toekomst? Wat is de situatie van het kind? En wat is de mening van het kind over de situatie? Deze verschillende elementen moeten in overweging worden genomen bij de belangeninvulling. Het belang moet geval per geval worden ingevuld.

The concept is to a certain extent vague and sometimes leads to misunderstanding and confusion. On the other hand, it is due to its vagueness that the concept of the best interests of the child is applicable to very different situations where a child’s interests are at stake. Flexibility comes at a price of vagueness.

Olga Khazova

Het belang van het kind kan soms niet in overeenstemming zijn met andere belangen of rechten, zoals die van ouders, andere kinderen of de algemene bevolking. Als de belangen niet verenigd kunnen worden, moet er een afweging gemaakt worden tussen de verschillende belangen. Omdat het belang van het kind een eerste overweging is moet het belang van het kind een hoge prioriteit hebben bij deze afweging. Het is niet gewoon één van de vele overwegingen, het belang van het kind heeft een groter gewicht.

Een voorbeeld uit de medische wereld

Bepalen wat in het belang van het kind is, is bijvoorbeeld een uitdaging binnen de medische besluitvorming. Kunnen kinderen en jongeren verplicht een vaccin krijgen? Kunnen ouders de toestemming voor een behandeling van hun kind weigeren?

In Engeland vond in 1997 een zaak plaats waarbij de ouders weigerden toestemming te geven tot een levertransplantatie van hun baby die aan een levensbedreigende leverafwijking leed. De ouders werkten zelf in de gezondheidszorg en hadden ervaring met de zorg voor zieke kinderen. De artsen waren het er over eens dat, als er een donorlever beschikbaar was, de baby moest worden geopereerd. De ouders vonden een dergelijke ingreep niet in het belang van hun kind, omdat de baby al een mislukte operatie had ondergaan die veel pijn en angst had veroorzaakt. Het Engels Hooggerechtshof koos in deze zaak de kant van de ouders: “het verlengen en rekken van het leven is geen doelstelling van de rechtbank en het eisen ervan ten koste van andere, primaire overwegingen is niet in het belang van het kind”.

In other words, although the child’s best interests are an indeterminate legal concept, their assessment and determination should be founded on objective criteria.

Jorge Cardona Llorens

Het belang van het kind is een flexibel begrip en kan dus op verschillende manieren worden ingevuld. Zo zou een beslissing over wat in het belang is van vijf verschillende kinderen kunnen leiden tot vijf verschillende beslissingen. Langs de andere kant zou de beoordeling van het belang van één kind door vijf verschillende volwassenen moeten leiden tot eenzelfde resultaat.

Hoe neem ik nu een beslissing in het belang van het kind?

The text can be easily stated, but its content and application can be about as difficult as any decision gets.

Michael Freeman

Of het Kinderrechtenverdrag en de Algemene Commentaar effectief duidelijkheid brengen in een specifieke situatie, valt te betwijfelen. De Algemene Commentaar geeft namelijk richtlijnen, maar geen vaststaande checklist voor een beslissing in het belang van het kind. Om het belang van het kind in een concrete situatie te beoordelen, werkte KeKi een stappenplan uit. Het stappenplan is gericht aan iedereen die beroepsmatig of vrijwillig werken met kinderen en jongeren. Het stappenplan vertrekt vanuit een kinderrechtenperspectief en zet aan tot het nemen van onderbouwde beslissingen in het belang van het kind. Dit draagt bij tot de realisatie van kinderrechten en betere beslissingen.

Wil je graag meer weten over de toepassing van het belang van het kind in de praktijk? Bekijk dan zeker ons stappenplan.

Bronnen