Hoe kijk je vanuit een kinderrechtenperspectief?

Heel wat personen die dagelijks met kinderen en jongeren werken, vertrekken – veelal onbewust – vanuit kinderrechten.

Kinderrechten zijn er ...

• om kinderen en jongeren te beschermen,

• om in hun behoeften te voorzien,

• om ervoor te zorgen dat zij ten volle kunnen deelnemen aan de samenleving

• en om gehoord te worden bij zaken die hen aangaan.

Kinderen en jongeren zijn volwaardige burgers.

Een tastbaar juridisch verhaal aan de top

Als we het hebben over kinderrechten, gaat veel aandacht naar het topje van de ijsberg. We focussen op regelgeving. Die staat neergeschreven, waardoor het zichtbaarder wordt.

•  De bekendste en meest gebruikte juridische invulling van kinderrechten vind je in het VN-Verdrag inzake de Rechten van het Kind, of kortweg Kinderrechtenverdrag (IVRK, 1989). Dit zijn standaarden en minimumnormen voor iedereen jonger dan 18 jaar waaraan een overheid acties moet koppelen.

• Op nationaal vlak vinden we kinderrechten terug in de Grondwet. Artikel 22 bis stelt dat elk kind recht heeft ‘op eerbiediging van zijn morele, lichamelijke, geestelijke en seksuele integriteit’.

• Ook op Vlaams niveau vinden we het recht om gehoord te worden terug in het Decreet Rechtspositie Minderjarigen (DRM).  

Een stok achter de deur

Regelgeving is niet vrijblijvend en kan je daarom inzetten als hefboom: het is een stok achter de deur om iets aan te kaarten en sociale verandering teweeg te brengen.

•  Zo is bijvoorbeeld het belang van het kind een belangrijk principe in het Kinderrechtenverdrag. In 2021 kwam er een wet die stelt dat broers en zussen het recht hebben om samen te blijven. De rechter kan hier enkel van afwijken als dit in het belang van het kind is. In gevallen waar dit niet mogelijk is, moet persoonlijk contact worden nagestreefd. Hiervoor hadden enkel (groot)ouders recht op contact, waardoor kinderen of jongeren in jeugdhulpvoorzieningen of in scheidingsituaties soms contact met broers of zussen verloren. De wet zet een thematiek in de kijker en is bijvoorbeeld interessant als handvat voor praktijk en beleid om zaken aan te passen.

Een vertrekpunt voor discussie

De concrete artikelen in regelgeving bieden ook een vertrekpunt om een discussie rond kinderrechten op gang te trekken.

Zo stelt artikel 12 van het Kinderrechtenverdrag:

• ‘De Staten die partij zijn, verzekeren het kind dat in staat is zijn of haar eigen mening te vormen, het recht die mening vrijelijk te uiten in alle aangelegenheden die het kind betreffen, waarbij aan de mening van het kind passend belang wordt gehecht in overeenstemming met zijn of haar leeftijd en rijpheid.’

De woorden in de tekst bieden ons aanleiding voor uitwisseling:

• In welke situaties en onder welke voorwaarden is het voor een kind mogelijk om die mening vrij te geven?

• Wanneer ben je passend aan de slag gegaan met de mening van een kind of jongere?

• Kan je in jouw werk de omstandigheden zo aanpassen dat het voor kinderen en jongeren van diverse leeftijden mogelijk wordt om gehoord te worden?

• Hoe schat je maturiteit in?

Een breed maatschappelijk verhaal onderaan

Het onderste stuk van de ijsberg is de maatschappelijke betekenis. Dit krijgt vorm in de praktijk en dagelijkse omgang met kinderen en jongeren. Het is minder tastbaar, vaak onbenoemd of onbeschreven en gebeurt bijna automatisch. Het gaat over onze houdingen, waarden, overtuigingen, culturen en gedragingen.

Een voorbeeld:

• Kinderen en jongeren hebben recht op vrije tijd en spel volgens artikel 31 van het Kinderrechtenverdrag. Maar wat zijn de maatschappelijke opvattingen omtrent de invulling van vrije tijd? Mogen kinderen zich in de publieke ruimte begeven? En wordt hun plek in die publieke ruimte positief of negatief gepercipieerd? In welke mate kunnen zij die publieke ruimte mee vorm geven? Leggen volwassenen of beleidsmakers veel nadruk op bepaalde vrijetijdsvormen of krijgen verschillende vormen van spel voldoende ruimte? 

Kinderrechten krijgen dus betekenis in de manier waarop volwassenen en organisaties met kinderen en jongeren omgaan. Dit uit zich onder andere in de manier waarop we naar hen kijken en in onze veronderstellingen over wat kinderen wel of niet kunnen en weten.

 Een tweede voorbeeld:

• Kinderen en jongeren hebben ook recht op privacy (art. 16, VRK). Dat lijkt vanzelfsprekend, al zijn er heel wat voorbeelden uit het leven gegrepen die het tegendeel aantonen. Vanaf welke leeftijd luister je naar je kinderen wanneer je een (herkenbare) foto van hen post op sociale media? Hoe en vanuit welk kindbeeld beoordeelt een behandelend arts de vraag van een tiener om de ouders niet in te lichten over een lopende behandeling?

Hou de volledige ijsberg in beeld

Om te kijken door een kinderrechtenbril is het dus nodig om de metafoor van de ijsberg in gedachten te houden: het toont hoe belangrijk het is om oog te hebben voor het juridische aspect, maar ook voor alle posities en perspectieven ten opzichte van kinderen en jongeren in de maatschappij.

Heel wat personen werken bijvoorbeeld aan een gezonde en veilige omgeving maar benoemen het niet als een kinderrechtenthema. Ze missen zo kansen om het wetgevend kader in te zetten als instrument om overheden ter verantwoording te roepen. Maar kennis van wetgeving alleen zal niet volstaan om kinderrechten te realiseren in de praktijk. Je kan misschien heel goed weten wat er in het Kinderrechtenverdrag staat over het belang van het kind, maar toch het recht niet realiseren omdat je telkens vertrekt van jouw beeld van een ideale situatie voor een kind of jongere om in op te groeien.